Kiến trúc thành cổ là phần quan trọng bức tranh lịch sử kiến trúc Việt Nam. Những tường thành dày, cổng thành đồ sộ, hào nước sâu, tháp canh nghiêm ngặt không chỉ yếu tố phòng thủ quân sự, mà còn biểu tượng quyền lực, sức mạnh, tinh tế kỹ thuật xây dựng cổ truyền.
Công trình thành lũy này xuất hiện hàng nghìn năm trước, từ thời Âu Lạc đến các triều đại phong kiến, trải dài khắp ba miền đất nước. Dù thời gian và chiến tranh hủy hoại, giá trị lịch sử vẫn hiện diện rõ nét trong từng phiến đá, viên gạch, lá cờ hiệu tung bay.
Choáng ngợp với kiến trúc thành cổ tại Việt Nam
Đất nước ta không thiếu những toà thành khủng và còn được lưu giữ đến thời điểm hiện nay. Trong đó, chắc chắn không thể thiếu thành Cổ Loa, thành Quảng Trị, thành Bắc Ninh, thành cổ tại Diên Khánh, thành Biên Hoà và tại khu vực Cổ Vinh.
Kiến trúc Thành Cổ Loa
Cổ Loa là công trình quân sự đặc biệt, tại Đông Anh, Hà Nội. Xuất hiện thế kỷ III TCN, thời An Dương Vương, thành thiết kế xoắn ốc với ba vòng thành nối tiếp. Mỗi lớp có hào nước bao quanh, hệ thống trạm gác, lũy tre tăng độ an toàn.
Vật liệu xây dựng như đất nện, đá, gạch cổ phản ánh trình độ tổ chức xã hội của người Việt cổ. Dù qua hàng ngàn năm, Cổ Loa vẫn giữ dấu tích rõ nét, từ đoạn tường thành đến di chỉ khảo cổ như mũi tên đồng hay đền thờ An Dương Vương.
Kiến Trúc thành cổ Quảng Trị
Thành cổ Quảng Trị không chỉ pháo đài quân sự từ thời Nguyễn, mà còn nơi ghi dấu tháng ngày bi tráng kháng chiến chống Mỹ. Thành dạng hình vuông, xây kiên cố bằng gạch, bao quanh hào nước sâu.
Bốn cổng thành và tháp canh từng chứng kiến 81 ngày đêm chiến đấu ác liệt năm 1972. Ngày nay, nơi đây là địa điểm tưởng niệm, thu hút đông đảo du khách tham quan, tưởng nhớ anh hùng đã hy sinh.
Bắc Ninh kiến trúc thành cổ
Dù không nổi bật Cổ Loa hay Quảng Trị, Bắc Ninh vẫn lưu giữ nhiều dấu tích thành cổ có giá trị. Thành Bắc Ninh xây thời Nguyễn, kết cấu chắc chắn từ gạch và đá, cũng như vẫn bền bỉ theo thời gian đến tận bây giờ.
Hiện phần lớn bị phá hủy, nền móng và một số đoạn tường vẫn tồn tại như minh chứng vai trò quân sự – hành chính quan trọng của vùng đất này. Ngoài giá trị phòng thủ, thành cổ Bắc Ninh còn trung tâm kết nối với các làng nghề truyền thống, đình làng, chùa chiền cổ, góp phần tạo nên bản sắc vùng Kinh Bắc.
Diên Khánh kiến trúc thành cổ
Tại Khánh Hòa, Diên Khánh là thành cổ hiếm hoi giữ nguyên nhiều yếu tố cấu trúc ban đầu. Thành xây cuối thế kỷ XVIII với hình lục giác kiểu Vauban, có tháp canh, tường đất cao, hệ thống hào sâu rộng.
Nhiều đoạn tường đất vẫn giữ kết cấu chặt chẽ, cùng cổng thành, hào nước, cầu đá dẫn vào khuôn viên, tạo hình ảnh pháo đài cổ giữa lòng đô thị hiện đại. Đây là một ví dụ về công trình phòng thủ được bảo tồn.
Kiến trúc thành cổ Biên Hoà
Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai, từng nơi đặt trung tâm hành chính lớn thời nhà Nguyễn. Thành cổ Biên Hòa xây dựng năm 1837, kết cấu vuông vức, tường đất bọc đá ong, gạch vồ. Thành đóng vai trò quan trọng kiểm soát giao thương, phòng thủ khu vực Đông Nam Bộ.
Dù ngày nay hầu hết phần kiến trúc bị san lấp hoặc hòa vào đô thị hóa, nhiều dấu tích vẫn còn trong tư liệu, bản đồ, hiện vật. Đây một trong những công trình thể hiện sự lan tỏa của kiến trúc thành cổ về phía Nam.
Cổ Vinh kiến trúc thành cổ
Tại Nghệ An, Thành Cổ Vinh, hay Thành Vĩnh Dinh, biểu tượng phòng thủ quan trọng. Thành dạng hình vuông, xây từ đất, gạch, đá, từng trung tâm hành chính quân sự vùng Bắc Trung Bộ.
Thành ra đời giai đoạn các chúa Nguyễn củng cố lãnh thổ, đóng vai trò kiểm soát các tuyến đường giao thông huyết mạch. Dù ngày nay chỉ còn nền móng và một số đoạn tường, giá trị lịch sử, kiến trúc vẫn khiến nơi đây trở thành điểm đến quan trọng tìm hiểu di sản miền Trung.
Lời kết
Mỗi kiến trúc thành cổ là câu chuyện về bảo vệ lãnh thổ, chiến lược phòng thủ, kỹ thuật xây dựng, văn hóa bản địa. Từ Thành Cổ Loa biểu tượng quốc gia sơ khai, đến Quảng Trị khí phách kháng chiến, hay Diên Khánh, Biên Hòa, Bắc Ninh, Cổ Vinh vai trò chiến lược vùng.